Przygotowując teksty na Formę Minimalną często sięgamy do trzech klasycznych, stoickich lektur. Są to: „Rozmyślania” Marka Aureliusza w przekładzie Mariana Reitera[1], których recenzję znajdziesz tutaj, „Myśli” Seneki w przekładzie Stanisława Stabryły[2] oraz podręcznik Epikteta „Diatryby. Encheiridion” w przekładzie Leona Joachimowicza[3].
W dużym skrócie, wszystkie te pozycje to źródło nieocenionej wiedzy o tym, jak starożytni stoicy rozumieli świat i miejsce człowieka w nim. To także zbiór gotowych do rozważania sentencji, z których korzystamy wspólnie przygotowując cytaty do Medytacji stoickiej, którą publikujemy dwa razy w tygodniu na naszym instagramowym koncie, a której pełen opis znajdziesz tutaj (dołącz do instagram.com/forma_minimalna/).
Cytaty w kilku słowach
Czytanie wyłącznie urywków z dzieł filozoficznych bywa ryzykowne. Może bowiem doprowadzić do mylnej interpretacji tego, co autor miał na myśli. Same cytaty nie wystarczają także, by dobrze zrozumieć bogate w treści dzieła. Z drugiej strony, czytanie i rozważanie fragmentów – nawet, gdy są to jedynie cytaty – z dzieł filozoficznych może pomóc w rozumieniu kluczowych tez stawianych przez myślicieli. Jak stwierdza Ludwig Wittgenstein w „Traktacie logiczno-filozoficznym”: „Celem filozofii jest logiczne rozjaśnienie myśli”[4]. Cytaty mogą zaś służyć rozbudzeniu ciekawości na to, co szerzej opisane jest w dziełach, z których pochodzą.
Stoickie sentencje
Poniżej znajdziesz siedem sentencji wybranych nieprzypadkowo ze wspomnianych wcześniej dzieł Epikteta, Marka Aureliusza i Seneki. Trafnie ilustrują one główne tezy stoicyzmu. Opatrzone są krótkimi komentarzami.
Epiktet, Diatryby.
„A bo to z każdego konia staje się rumak, a bo to każdy psina rodzi się chartem? Cóż zatem? Jeżeli już brak mi wrodzonych zdolności, czyż z tego powodu mam się całkowicie zaniedbać? Uchowaj Boże!” Epiktet, Diatryby.
Stoicy motywują do działania, szczególnie jeśli jest żmudne i wcale nie prowadzi do doskonałych rezultatów. Podkreślają także, że mamy wpływ jedynie na własne wysiłki, natomiast ostateczne skutki naszych poczynań znajdują się już poza naszą kontrolą.
„Kto zatem czyni postępy? Ten z was, kto machnąwszy z pogardą ręką na rzeczy zewnętrze, wszelkim staraniem otacza swą wolną wolę, tak ją zaprawia, tak ją hartuje i w rezultacie doprowadza ją do stanu takiej doskonałości, iż jest ona zgodna z naturą, prawdziwie wzniosła, wolna, niezależna od wszelkich trudności i przeszkód, wierna i skromna.” Epiktet, Diatryby.
Stoicyzm podkreśla wagę wytrwałości w podjętych działaniach. Zawraca jednak uwagę na to, by wszelkie wysiłki ukierunkowywać na te obszary, na które mamy realny wpływ i które są dla nas wartościowe.
„Jeśli (wyobrażenie) przedstawia rzecz jakąś, która nie jest od nas zależna, z miejsca wypowiadaj swe zdanie: Nic a nic mnie to nie obchodzi.” Epkitet, Diatryby
Stoicy kładą mocny akcent na podział rzeczy na zależne i niezależne od nas. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj.
Marek Aureliusz, Rozmyślania
„A szczęśliwy – to ten, kto los szczęśliwy sam sobie przygotował. A szczęśliwy los – to dobre drgnienie duszy, dobre skłonności, dobre czyny.” Marek Aureliusz, Rozmyślania
Stoicy stawiają za cel godne i szczęśliwe życie budowane w oparciu o czyny zgodne z ludzką naturą, czyli racjonalne i służące godnym celom. Natura człowieka z założenia była przez stoików uznawana za dobrą.
Seneka, Myśli
„Ten będzie pożytecznym żołnierzem, kto umie słuchać rozsądku. Bo namiętności równie źle wykonują rozkazy, jak i wydają.” Seneka, Myśli
Praktyka stoicka zakłada, że jesteśmy w stanie panować nad naszymi emocjami. Możemy robić to poprzez zmianę sposobu myślenia i interpretowania tego, co nam się przytrafia. Możemy również zmienić nasze zachowanie. Tak, by nie reagować automatycznie, a bardziej przemyślanie i w zgodzie z przyjętymi wartościami.
„Cóż nam przeszkadza powiedzieć, że szczęśliwe życie to dusza wolna, dumna, nieustraszona i niewzruszona, stojąca poza lękiem i pożądaniem, dusza, dla której jedynym dobrem szlachetność, jedynym złem podłość, a reszta bezwartościową masą rzeczy, jakie przychodzą i odchodzą, nie ujmując ani nie dodając niczego szczęśliwemu życiu, nie zwiększając ani pomniejszając najwyższego dobra?” Seneka, Myśli
Stoicyzm opiera się na wartościach takich, jak między innymi: odwaga, hart i spokój ducha oraz kierowanie emocjami (w przeciwieństwie do bycia kierowanym/ą przez nie).
„Kto każdą chwilę obraca na swój użytek, kto każdy dzień układa jakby swój dzień ostatni, ten ani nie pragnie jutra, ani się go nie lęka.” Seneka, Myśli
Stoicyzm motywuje do tego, by akceptować ograniczenia i skończoność ludzkiego życia. Jednocześnie zachęca, by na co dzień dokonywać takich wyborów, które będą jak najbardziej zgodne z naszymi wartościami. Przynosi to spokój ducha i poczucie szczęścia.
Teoria, za którą idzie praktyka
Powyższa lista cytatów nie wyczerpuje oczywiście wszystkich tez stoicyzmu. Może być jednak pomocna w zapoznaniu się z głównymi założeniami tego nurtu. Przywołane cytaty trafnie oddają bowiem sens myśli stoickiej, która jest źródłem pomocnych wskazówek w życiu codziennym. To zaś, co uwidaczniają najbardziej to fakt, iż stoicyzm dostrzega wartość przede wszystkim w takiej teorii, za którą idzie działanie.
Czy któraś z myśli szczególnie zwróciła Twoją uwagę? Czy którąś z nich trudno Ci przyjąć? A może przeciwnie – z większą pewnością i zaciekawieniem sięgniesz teraz po „Diatryby” Epikteta, „Rozmyślania” Marka Aureliusza lub „Myśli” Seneki?
[1]Marek Aureliusz (2016). Rozmyślania. Przekład: Marian Reiter. Gliwice: Wydawnictwo Helion.
[2]Seneka (2017). Myśli. Przekład: Stanisław Stabryła. Warszawa: Aletheia.
[3]Epiktet (1961). Diatryby. Encheiridion. Przekład: Leon Joachimowicz. Warszawa: PWN.
[4] Wittgenstein, L. (2000). Tractatus logico-philosophicus. Przekład: Bogusław Wolniewicz. Warszawa: PWN.
Brak komentarzy