Stoicyzm

Kto jest kim: antyczna szkoła stoicka

szkoła

Kto jest kim w starożytnym stoicyzmie? Co kto napisał i kiedy żył? Jak wyglądał? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w naszym krótkim przewodniku! 😊

Stara szkoła ateńska

Szkoła stoicka przeszła przez trzy okresy, o czym wspominamy też tutaj. Do starej szkoły ateńskiej należą twórcy stoicyzmu: Zenon z Kition, Kleantes z Assos oraz Chryzyp. Diogenes Laertios – tajemniczy autor „Żywotów i poglądów słynnych filozofów” – wymienia także m.in. Aristona z Chios, Herillosa, Dionizjosa oraz Sfairosa. W tym miejscu nie będziemy się jednak do nich odnosić, a skupimy się na najważniejszych Filozofach Portyku.

Zenon z Kition

szkoła
  • twórca szkoły stoickiej;
  • żył ok. 336-264 p.n.e.;
  • pochodził z Kition na Cyprze (dzisiejsza Lanarka);
  • przybył do Aten w wieku 22 lat, gdzie dołączył do cyników;
  • w wieku 36 lat założył własną szkołę filozoficzną;
  • według Diogenesa Laertoisa, zostawił po sobie ok. 18 traktatów, z czego do naszych czasów przetrwały jedynie fragmenty niektórych z nich;
  • był scholarchą przez ok. 35 lat;
  • na jego cześć nazwano jeden z kraterów na księżycu.

Kleantes z Assos

szkoła
  • żył ok. 331-232 p.n.e.;
  • pochodził z Assos (obecnie Turcja);
  • przed przystąpieniem do szkoły stoickiej był pięściarzem;
  • napisał ok. 50 pism, z czego zachował się jedynie „Hymn do Zeusa” (jego tekst znajdziesz tutaj);
  • jako następca Zenona kierował szkołą stoicką przez 32 lata;
  • w trakcie, kiedy był scholarchą, szkoła podupadła i stała się obiektem ataków ze strony sceptyków oraz akademików;
  • rozwinął uczuciowe i religijne aspekty stoicyzmu.

Chryzyp

szkoła
  • żył ok. 280-207/204 p.n.e.;
  • urodził się w Soloi lub Tarsie (obecnie Turcja);
  • objął kierownictwo szkoły po Kleantesie i stał na jej czele przez ok. 27 lat;
  • skutecznie bronił stoicyzmu przed atakami, mówiono wręcz, że „Gdyby nie było Chryzypa, nie byłoby Stoi”[1];
  • stworzył kanon szkoły;
  • zostawił ponoć ponad 700 pism, z których zachowały się jedynie fragmenty;
  • istnieją dwie wersje jego śmierci: miał umrzeć po wypiciu niemieszanego słodkiego wina bądź ze śmiechu.

Po śmierci Chryzypa kierownictwo szkoły objął Zenon z Tarsu. Z kolei piątym scholarchą był Diogenes z Babilonu. Uważał on, że muzyka ma kojący wpływ na emocje i jest sztuką prowadzącą ku cnocie[2]. Okres starej szkoły ateńskiej zamyka przewodnictwo Antypatera z Tarsu. Niestety jego życiorys znajdował się w części „Żywotów i poglądów słynnych filozofów”, która zaginęła.

Średnia szkoła

Średnia szkoła stoicka nie działała w Atenach, a na wyspie Rodos. Do jej kolejnych kierowników zalicza się Panaitiosa oraz Poseidoniosa.

Panaitios (Panajtios)

szkoła
  • żył ok. 180-110 p.n.e.;
  • uważany jest za twórcę rzymskiego stoicyzmu. Oznacza to, że udało mu się połączyć założenia filozofii stworzonej przez Zenona z Kition z kulturą rzymską;
  • kierował szkołą przez 19 lat;
  • napisał pięć traktatów, jednak żaden z nich nie przetrwał do naszych czasów;
  • jego myśli zostały zebrane przez Cycerona i ujęte w „O powinnościach” („De officiis”).

Posejdonis

szkoła
  • żył ok. 135-51 p.n.e.;
  • pochodził z syryjskiej Apamei;
  • uważany był za polihistora (polimata), czyli osobę, która posiada rozległą wiedzę z wielu różnych dziedzin;
  • jego działalność edukacyjna sprawiła, że stał się cenionym autorytetem, sławnym w całym grecko-rzymskim świecie;
  • pisma jego autorstwa zaginęły, co sprawiło, że poszedł w zapomnienie, współczesne badania ujawniły dopiero, że był przełomową postacią, porównywalną z Arystotelesem;
  • podobnie jak w przypadku Zenona z Kition, jego imieniem również nazwano jeden z księżycowych kraterów.

Młodsza szkoła

Młodsza szkoła rozwijała się w Rzymie w okresie Cesarstwa. Jej przedstawiciele skupiali się przede wszystkim na rozważaniach z zakresu etyki i mądrości życiowej. Stoicy sprawili, że „filozofia stała się sprawą życiową, radą i podporą”[3]. 

Do filozofów tamtego okresu zalicza się m.in. Lucjusza Anneusza Kornutusa, Hieroklesa, Mozoniusza Rufusa, Senekę Młodszego, Epikteta i Marka Aureliusza. To jednak dzieła tej ostatniej trójki wywarły i wywierają nadal największy wpływ na szerokie grono odbiorców. W dużej mierze wynika to z faktu, że ich pisma, jako jedne z nielicznych, przetrwały do naszych czasów. Stanowią one nieocenione źródło wiedzy o stoicyzmie i inspiracji do adaptowania go na potrzeby współczesnego życia. Z kolei Hieroklesa możesz kojarzyć z rozwijanej przez niego koncepcji oikeosis, czyli życzliwości względem siebie i świata. Pisałyśmy o niej tutaj.

Seneka Młodszy (Lucjusz Annenusz Seneka)

  • urodził się ok. 4 r. p.n.e., zmarł 65 r. n.e.;
  • był wychowawcą Nerona, który ostatecznie zmusił go do samobójstwa, oskarżając o rzekomy udział w spisku;
  • jest autorem dialogów (m.in. „O pocieszeniu do Marcji”, „O krótkości życia”, „O życiu szczęśliwym”, „O gniewie”, „O bezczynności”, „O pokoju ducha”), rozpraw (m.in. „O łagodności”, „O dobrodziejstwach”), traktatów przyrodniczych („Zagadnienia przyrodnicze”), satyr („Udynienie boskiego Klaudiusza”) oraz tragedii (m.in. „Medea”, „Fedra”, „Agamemnon”);
  • napisał także 124 „Listy moralne do Lucyliusza”, które tworzył pod koniec życia.

Muzoniusz Rufus

szkoła
  • żył w pierwszym wieku naszej ery;
  • nauczał filozofii w trakcie rządów Nerona, przez którego został skazany na wygnanie;
  • był nauczycielem Epikteta;
  • skupiał się na praktyce, uważając, że należy urzeczywistniać filozofię poprzez ćwiczenie;
  • nie wiadomo, czy publikował swoje nauki – głoszone przez niego poglądy przetrwały (fragmentarycznie) dzięki jego uczniom;
  • jedzenie mięsa oceniał jako „brutalne”[4];
  • gdyby żył w dzisiejszych czasach uznano by go za feministę. Uważał bowiem, że zdolność rozumienia cnoty przez kobiety i mężczyzn jest taka sama oraz że oboje powinni być szkoleni w filozofii.

Epiktet

  • żył w latach 55-135 naszej ery;
  • urodził się jako niewolnik na terenie dzisiejszej Turcji, aż do wygnania mieszkał w Rzymie, resztę życia – już jako wyzwoleniec – spędził natomiast w Nikopolis w północno-zachodniej Grecji;
  • nauki prowadził jedynie ustnie, na szczęście jego uczeń Flawiusz Arrian spisał jego słowa i je opublikował, tym sposobem możemy dziś korzystać z „Encheiridionu” oraz „Diatryb”, które zawierają poglądy tego filozofa;
  • jednym z ważnych elementów jego nauki był podział na rzeczy zależne i niezależne od nas, o którym więcej przeczytasz tutaj.

Marek Aureliusz

  • urodził się w 121 r. w Rzymie i zmarł w 180 r. na terenie dzisiejszego Wiednia;
  • był cesarzem rzymskim w latach 161-180;
  • w trakcie trwającego 30 lat małżeństwa z Faustyną doczekał się 13 dzieci, z których przeżyły go jedynie cztery córki i jeden syn – Kommodus;
  • odebrał wszechstronne wykształcenie, przez sobie współczesnych nazywany był „filozofem na tronie”;
  • jest autorem „Rozmyślań”, które jednak nie były pisane z myślą o publikacji, a „dla siebie samego”, o tym, jak podejść do czytania tego dzieła przeczytasz tutaj.

Cyceron

Nie sposób nie wspomnieć także o Marku Tulliuszu Cyceronie – najwybitniejszym przedstawicielu filozoficznego eklektyzmu w starożytnym Rzymie, miejscami sympatyzującemu ze stoicyzmem.

szkoła
  • żył w latach 106-43 p.n.e.;
  • był pisarzem, filozofem, mówcą, politykiem, dowódcą wojskowym, prawnikiem i kapłanem;
  • napisał „Paradoksy stoickie”, w których argumentował m.in., że cnota wystarcza do osiągnięcia szczęścia;
  • jest autorem licznych mów (do naszych czasów zachowało się ich 58), traktatów retorycznych i filozoficznych (m.in. „Rozmowy tuskulańskie”) oraz listów;
  • pisał także poezję, ale nie spotykała się ona z dobrym odbiorem -zarzucano mu nadmierny egocentryzm.

„Kto jest kim” – współczesny stoicyzm

W kolejnych tekstach z cyklu „Kto jest kim” przedstawimy Wam współczesnych stoików z podziałem na tych pochodzących z USA (kliknij tutaj) i Europy (o, tutaj). 😊


[1]Diogenes Laertios (2012). Żywoty i poglądy słynnych filozofów (s. 457). Warszawa: WydawnictwoNaukowe PWN.

[2]Delattre, D. (2004). Vergil and Music, in Diogenes of Babylon and Philodemus. W: D. Armstrong, J. Fish, P.A. Johnston, M.B. Skinner (red.), Vergil, Philodemus, and the Augustans. Austin: University of Texas Press.

[3]Tatarkiewicz, W. (1997). Historia filozofii. Tom 1 (s. 138). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

[4]Źródło, dostęp 29.08.2020.

Brak komentarzy

    Zostaw komentarz