Zdaniem stoików zasadniczym pragnieniem każdej żywej istoty jest bycie sobą. Wynika to z przyjętego przez nich założenia o tym, że nie istnieją dwa takie same organizmy (zarówno ludzie, jak i zwierzęta oraz rośliny), z kolei wszyscy stanowimy części większej całości. Jakiej? To zależy od przyjętej skali i punktu odniesienia – pracowników danej firmy, mieszkańców jednej miejscowości, stworzeń żyjących na Ziemi, aż w końcu – drobinek we wszechświecie.
Pragnienie bycia sobą prowadzi według stoików do postawy życzliwości zarówno w stosunku do samego siebie, jak i świata. Zgodnie z ich poglądem, człowiek poprzez dbanie o własne dobro dba również o dobro powszechne. Skąd wie, jak to robić? Jest to rezultatem posiadania rozumu – logosu. Posługując się nim, żyje w zgodzie z naturą, kieruje się cnotami takimi jak mądrość, męstwo, wstrzemięźliwość i sprawiedliwość.
Oikeiosis czyli życzliwość
Oikeiosis to stoickie pojęcie, dość trudne do przetłumaczenia. Wywodzi się ze słowa oikos oznaczającego dom. Współcześnie sens tego terminu oddaje właśnie pojęcie życzliwość[1] czy też fraza realizacja siebie w harmonii z otoczeniem[2]. Chodzi więc o naszą relację z samym sobą, innymi i światem.
Stoikiem, który odwołuje się do oikeiosis, jest Hierokles – autor traktatu „Elementy etyki”, z którego przetrwał jedynie 300-linijkowy fragment. Mówi on o tym, że wszystkie ptaki, gady i ssaki od momentu narodzin postrzegają siebie w sposób ciągły. Co więcej, postępują samozachowawczo i są świadome siebie, a świadomość ta przejawia się także w relacjach z innymi[3]. To właśnie argument o postrzeganiu samego siebie jest jednym z fundamentów stoickiej teorii etycznej.
W podobnym tonie pisze Cyceron: „gdy tylko narodzi się jakieś żywe stworzenie (…), od razu czuje życzliwość do samego siebie, troszczy się o zachowanie siebie i swojego dobrego stanu, lubi wszystko, co ten stan utrzymuje, żywi zaś wstręt do zagłady i do wszystkiego, co zagładę zdaje się sprowadzać[4]”.
Kręgi życzliwości Hieroklesa
W traktacie etycznym „O odpowiednych czynach”, z którego również przetrwały jedynie fragmenty, Hierokles rozwija tematykę oikeiosis, przedstawiając teorię obowiązku opierającą się na koncentrycznych kręgach życzliwości. Zgodnie z nią, w pierwszej kolejności powinniśmy dbać o nas samych, kolejno rozszerzając nasze opiekuńcze działania na rodzinę, znajomych, przyjaciół, społeczność, w której żyjemy, w końcu całą ludzkość i wszystkie żywe, ziemskie organizmy.
Im bliższy nam krąg, tym silniejsze więzi łączą nas z innymi, przez co nasze obowiązki względem nich są większe. Zdaniem Hieroklesa istnieje etyczna potrzeba „skurczenia się kół”: im mniejsza odległość między kręgami, tym bliżej jesteśmy innych ludzi oraz natury[5].
Życzliwość wobec siebie
Życzliwość wobec siebie to nic innego jak dbanie o siebie, zarówno w obszarze psychicznym jak i fizycznym. To troska o dobre samopoczucie, zaspokojenie potrzeb organizmu, utrzymywanie balansu pomiędzy pracą a życiem prywatnym. To także równowaga pomiędzy dążeniem do spełniania swoich pragnień a zdolnością do odmawiania sobie rzeczy na dłuższą metę szkodliwych.
Dbanie o swój dobrostan psychiczny wiąże się m.in. z rozwijaniem umiejętności akceptacji, tolerancji niepewności i dyskomfortu oraz dystansowania od niepomocnych myśli, obezwładniających emocji czy niekorzystnych wydarzeń. To także wybór własnych wartości oraz podejmowanie działań mających na celu ich realizację. Więcej na ten temat przeczytasz w tym tekście.
Ważne jest także podejmowanie zachowań samoopiekuńczych, takich jak choćby pozwolenie sobie na wypicie filiżanki ulubionej herbaty w ciągu zabieganego dnia, czy znalezienie pół godziny dziennie na lekturę lub wysłuchanie podcastu na interesujący temat.
Niezbędną podstawą dla samopoczucia psychicznego jest dbanie o zasoby fizyczne, które są równie istotne. Życzliwość wobec ciała obejmuje m.in. utrzymywanie stałego rytmu dnia, wysypianie się, aktywność fizyczną, odpowiednie odżywianie oraz ograniczenie używek.
Życzliwość wobec innych
Kiedy już dbamy o siebie, możemy – zgodnie z teorią Hieroklesa – rozszerzyć swoją postawę na innych ludzi oraz naturę. Życzliwość wobec bliższych i dalszych osób obejmuje m.in. postawę troski i przychylności, próbę zrozumienia oraz podejmowanie działań mających na celu dobro drugiej strony. To robienie rzeczy dla innych, jednak z poszanowaniem obustronnych granic i w ramach własnych możliwości. Nie musisz od razu stać się aktywnym działaczem społecznym. Wystarczy, że zapytasz starszych sąsiadów, czy zrobić im zakupy. Życzliwość to także umożliwianie innym tego, by dbali o siebie i rozwijali się w kierunku, który jest istotny z ich punktu widzenia (a niekoniecznie z naszego). Niepytana(y) nie mów więc innym, co powinni zrobić, a postaraj się być dla nich wsparciem.
Nie bez znaczenia, zdaniem stoików, jest dbanie o naturę, której przecież jesteśmy częścią. Życzliwość wobec przyrody to nie tylko dbanie o zwierzątko domowe, jeśli takie posiadamy, ale też – a może przede wszystkim – troska o środowisko naturalne. W tym przypadku znaczenie ma m.in. to, czy segregujemy śmieci, zakręcamy wodę przy myciu zębów, nie wyrzucamy opakowania po gumie lub niedopałka na chodnik, dokonujemy zrównoważonych wyborów żywieniowych, bądź to, czy zamiast samochodu wybieramy komunikację miejską lub pójście na piechotę.
Na zachętę
Realizacja koncepcji oikeiosis może wydawać się nie najłatwiejsza w codziennym życiu. Nie zachęcamy Cię jednak do wprowadzania wielu dużych zmian na raz! Na Formie Minimalnej – choćby w ramach cyklu Stoickie sposoby na…– będziemy powracać do postawy życzliwości i tego, jak wprowadzać ją w życie. Bądź na bieżąco z naszymi tekstami, postaraj się stopniowo i w swoim tempie wypróbowywać proponowane przez nas rozwiązania, a dbanie o siebie i innych stanie się naturalne i satysfakcjonujące 🙂
[1]Krokiewicz, A. (2000). Zarys filozofii greckiej. Warszawa: Aletheia.
[2] Mazur, T. (2013). „Stoisz prosty albo cię prostują.” Psychosomatyczne podstawy racjonalistycznych praktyk stoickich. Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna, 1, s. 166-185.
[3]Źródło, dostęp 8.06.2020r.
[4]Relae, G. (1993). Historia filozofii starożytnej (s. 398). Lublin: Wydawnictwo KUL.
[5]Źródło, dostęp 9.06.2020r.
Brak komentarzy