Stoicyzm odkryłam kilka lat temu dzięki pewnej osobie, z którą prowadziłam terapię. Pani ta dużo czytała i czasem dzieliła się ze mną swoimi odkryciami. Jednym z nich była książka Piotra Stankiewicza „Sztuka życia według stoików. Jak żyć mądrze, dobrze i szczęśliwie”[1]. Skorzystałam z udzielonej mi rekomendacji i był to strzał w dziesiątkę!
Co prawda nie ciągnęło mnie w stronę filozofii – wydawała mi się bardzo teoretyczna, niekiedy zbyt abstrakcyjna i zawiła, a nawet szczerze przyznając, całkiem nudnawa (dziś już wiem, że to niesprawiedliwa opinia). Od pierwszych stron „Sztuki życia…” w oczy rzuciły mi się podobieństwa pomiędzy stoicyzmem a założeniami terapii poznawczo-behawioralnej, którą praktykuję. Po krótkich poszukiwaniach dotarłam do informacji, że zarówno Albert Ellis, jak i Aaron Beck – „ojcowie założyciele” CBT (ang. cognitive-behavioral therapy, czyli terapia poznawczo-behawioralna) – faktycznie przyznali, że jedną z inspiracji był dla nich właśnie stoicyzm[2].
Stoicyzm jako sztuka życia
Dlaczego w zasadzie ten nurt filozoficzny został ze mną na dłużej (jeśli nie na stałe)? Ku mojemu zaskoczeniu stoicyzm nie okazał się archaicznym, skomplikowanym ani nużącym wywodem teoretycznym. To filozofia niezwykle praktyczna, wyważona oraz uwzględniająca potrzeby ciała i umysłu. To prawdziwa sztuka życia, której zasady są ponadczasowe i nad wyraz aktualne we współczesnym świecie.
Zapraszam Cię do wspólnego odkrywania stoicyzmu. Moim celem na Formie Minimalnej jest stopniowe przybliżanie wybranych założeń filozofii Portyku (o tym, skąd wzięła się ta nazwa przeczytasz poniżej) w odniesieniu do najnowszej wiedzy psychologicznej w przystępnej i praktycznej formie.
Stoicyzm: informacje i ciekawostki
Zanim przejdziesz do kolejnych tekstów, chciałabym skrótowo wprowadzić Cię w obszar stoicyzmu[3] (lub co nieco Ci o nim przypomnieć). Zachęcam do zapoznania się z podstawowymi informacjami i ciekawostkami na temat tego kierunku filozoficznego, również w kontekście tego, co znajdziesz na Formie Minimalnej.
1. Szkoła stoicka została założona ok. 300 r.p.n.e. w Atenach przez Zenona z Kition (dzisiejsza Larnaka na Cyprze)
Ponieważ Zenon nie był obywatelem Aten, nie mógł nabyć budynku, gdzie prowadziłby nauki. Stąd też wykładał i dyskutował z uczniami w portyku, czyli ogólnie dostępnym budynku na planie prostokąta, otwartym z co najmniej jednej strony, w którym dach podtrzymywany był przez rząd kolumn. Po grecku miejsce to nazywano stoą. Takim mianem zaczęto określać szkołę Zenona, a jego uczniów – stoikami. To właśnie z powodu miejsca, w którym narodził się stoicyzm, nazywany jest również filozofią Portyku.
2. Szkoła stoicka przeszła przez trzy okresy
„Stara szkoła” reprezentowana była przez jej twórców: wspomnianego Zenona, Kleantesa z Assos oraz Chryzypa, który rozwinął doktrynę i zostawił podobno ponad 700 pism. „Szkoła średnia” działała na przełomie II i I w. p.n.e. na wyspie Rodos. Z kolei „młodsza szkoła” rozwijała się w Rzymie w okresie Cesarstwa. Do jej najwybitniejszych przedstawicieli należy Seneka, Epiktet oraz Marek Aureliusz i to właśnie do ich dzieł nawiązuję najczęściej.
3. Stoicy dzielili filozofię na trzy działy: logikę, fizykę i etykę
Zwykli porównywać logikę ze skorupką jaja, a fizykę i etykę z jego białkiem i żółtkiem. Jako pierwsi użyli terminu logika i definiowali ją jako „naukę o znaku i o tym, co on oznacza”. W ich ujęciu logika składała się z retoryki i dialektyki. Mnie interesuje zwłaszcza ich teoria poznania, opisująca sposoby, w jakie można rozpoznać prawdę i odróżnić ją od fałszu oraz jej przełożenie na język współczesnej psychologii. W tym miejscu warto wspomnieć, że stoicy znacząco rozwinęli logikę formalną (którą jednak się nie zajmuję).
4. Fizyka stoicka obejmuje kilka obszarów
Jej omówienie wykracza poza zakres Formy Minimalnej. Nie wyjaśnię więc dokładnie, czym jest pneuma, a przez to nie odniosę się do materializmu (czy nominalizmu), dynamizmu ani teorii wiecznego powrotu w wyniku cyklicznych „pożarów świata” – sygnalizuję jedynie, że stoicy poruszali takie zagadnienia i zachęcam do sięgnięcia do opracowań filozoficznych. Czerpiąc z tego działu, odwołam się jednak w pewnym momencie do determinizmu.
5. Etyka jest niezwykle ważna
„Etykę stoików cechowała surowa powaga, rozsądna trzeźwość, ale także optymizm, wiara w możność, a nawet łatwość osiągnięcia dobra. Bo też dobro jest nie poza nami, lecz w nas i od nas tylko zależne”[4]. I na razie tylko tyle, na zachętę, napiszę o etyce. To właśnie do niej odnoszę się najczęściej, przedstawiając różnorodne związane z nią zagadnienia w kontekście psychologicznym.
Kontekst psychologiczny w dużej mierze wyznacza podejście poznawczo-behawioralne. W tym artykule przeczytasz, czym jest ten rodzaj terapii i zapoznasz się z kilkoma najważniejszymi terminami, które spotkasz w moich tekstach na Formie Minimalnej.
A jaka jest Twoja stoicka historia? 🙂
[1] Stankiewicz, P. (2015). Sztuka życia według stoików. Jak żyć mądrze, dobrze i szczęśliwie. Warszawa: WAB.
[2] Robertson, D. (2010). The philosophy of cognitive-behavioural therapy (CBT). Stoic philosophy as rational and cognitive psychotherapy. Londyn: Karnac.
[3] Jeśli interesują Cię nieco dłuższe opracowania polecam rozdziały z tych książek: Tatarkiewicz, W. (1997). Stoicy. W: Historia filozofii. Tom 1 (s. 128-138). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN oraz Krokiewicz, A. (2010). Stoicyzm. W: Zarys filozofii greckiej (s. 460-471). Warszawa: Aletheia.
[4] W. Tatarkiewicz (1997). Historia filozofii. Tom 1 (s. 135). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Brak komentarzy