Elastyczność psychologiczna – o czym mowa?

Elastyczność psychologiczna to umiejętność bycia tu i teraz w sposób świadomy i pełen akceptacji, niezależnie od okoliczności. W praktyce oznacza to większe panowanie nad własnymi emocjami i zachowaniem, nieoceniającą postawę wobec zdarzeń i otwartość na różne – także przykre – doświadczenia.

Termin elastyczność psychologiczna został ukuty przez twórców terapii akceptacji i zaangażowania (ang. acceptance and commitment therapy, ACT)[1]. Steven C. Hayes, który zajmuje czołowe miejsce w tym nurcie terapeutycznym, opisuje elastyczność psychologiczną nie tylko jako sposób na radzenie sobie z trudnościami, ale szerzej – jako sposób patrzenia na rzeczywistość i odnajdowania się w niej[2]. Na czym właściwie polega ta umiejętność?

Elastyczność psychologiczna – gimnastyka umysłu

Zgodnie z teorią stojącą za terapią akceptacji i zaangażowania, człowiek może wieść szczęśliwe i bogate w wartości życie pomimo bólu i cierpienia, jakich doznaje. Takie założenie jest punktem wyjścia do zrozumienia, czym jest elastyczność psychologiczna – to zdolność do bycia obecnym w chwili, która trwa i otwartość na każdy rodzaj doświadczenia.

Elastyczność psychologiczna nie zakłada więc eliminacji trudnych, nieprzyjemnych uczuć, jakich doznajemy na co dzień. Przeciwnie – zaprasza do podążania w kierunku wartościowego działania pomimo doświadczanych przeszkód i przykrości. Przykładem może być kontynuowanie wykonywania zadania w pracy pomimo pojawiającego się znużenia. Innym – cierpliwe wysłuchanie tego, co druga osoba ma nam do powiedzenia, nawet jeśli uderza to w nasz czuły punkt. Chodzi o otwarcie się na doświadczenie – również bolesne, a nie jego unikanie.

Elastycznie, to znaczy w dobrą stronę

Koncepcja zachęcająca do akceptowania przykrych doświadczeń, a nawet otwartości na ból i cierpienie może wydawać się trudna do przyjęcia. Dlaczego właściwie miałoby to być pomocne? Praktycy ACT przekonują, że dzięki elastyczności psychologicznej z większym spokojem jesteśmy w stanie mierzyć się z tym, co przynosi nam rzeczywistość. Ale nie tylko. Najważniejszym celem jest tutaj nie tylko „znoszenie” cierpienia, ale życie zgodne z wartościami. Takie podejście daje nam możliwość wyboru działania zgodnego lub sprzecznego z tym, co dla nas ważne, znaczące.

Elastyczność psychologiczna i stoicyzm

Założenia ACT i pojęcie elastyczności psychologicznej są bardzo bliskie filozofii stoickiej. Obydwa nurty przypominają o tym, że zdarzenia zewnętrzne nie powinny mieć na nas większego, by nie powiedzieć – żadnego – wpływu. Choć takie postawienie sprawy wydaje się skrajne i może budzić sprzeciw, jest jednocześnie bardzo oswobadzające. Dlaczego? Zwalnia nas z nieustannej walki i zabiegania o to, by było przyjemnie (a przynajmniej nie nieprzyjemnie) oraz uczy większego zrozumienia i akceptacji dla tego, co przykre i trudne.

Stoickie ćwiczenie, które może pomóc w zwiększeniu tolerancji na niekomfortowe doznania to Zasada dobrowolnego wyrzeczenia, o której więcej przeczytasz tutaj.

---

[1]Harris, R. (2018). Zrozumieć ACT Terapia akceptacji i zaangażowania w praktyce. Gdańsk: GWP.

[2]Hayes doskonale ilustruje elastyczność psychologiczną w krótkim wykładzie, którego możesz wysłuchać tutaj w języku angielskim.